پر کاربردترین واحدهای اندازه گیری باستانی

واحدهای اندازه گیری باستانی چند نام دارد برای اینکه در ادوار مختلف و با زبان های مختلف به کار رفته است و علت تخمین نیز آنست که این مقیاسها بر مبنای طول دست و یا گام های افراد بوده که در افراد مختلف با اندامهای متفاوت از هم متغیر بوده است ولی در کل تفاوت یک یا دو سانتی دارند نه بیشتر.

برخی از پرکاربردترین واحدهای اندازه گیری باستانی :

• یک ذرع و یا یک گز : 104 تا 110 سانتی متر که هر 2 ذراع یا ارج برابر بوده با یک ذرع
• یک ارش یا ارج و یا ذراع : 52 الی 55 سانتی متر که هر 2 ذراع برابر بوده با یک گز (قابل توجه آنکه اکثر سازه های سنگی هخامنشیان با این مقیاس است)
• یک چارک : برابر با یک چهارم گز که 26 سانتی متر میشده ( حدودا ) است ولی کاربرد چارک در تمامی اوزان و طول ها، به عنوان یک چهارم به کار میرفته است به عنوان مثال یک چارک جریب یا یک چارک من تبریز
• یک گره : برابر با 5/5 الی 5/6 سانتی متر
• یک بهر : برابر بوده است با نیم گره ، معادل 2/7 الی 2/8 سانتی متر
• یک وجب : که نیاز به توضیح نیست این مقیاس به صورت عرفی بوده و مقیاسی رسمی نبوده است.
• یک بند : یک بند انگشت
• یک واحد طول : که اخیرا باستان شناسان کشف نموده اند و هنوز نامی برای آن نیافته اند نیز وجود داشته که 3 میلی متر کنونی بوده و میتوان گفت که یک دهم بهر ، معادل دو میلیمتر و هشت دهم میلیمتر ، مهمترین و کاربردی ترین مقیاس اندازه گیری در ایران باستان بوده است.
• یک فرسخ : معادل 6000 ذرع بوده است.

چند مقیاس هم برای واحدهای اندازه گیری سطوح وجود داشته که عبارتند از :

1. یک جریب : (این واحد سطح از آرامیان به ساسانیان وارد شد و بعد از حمله و غصب ایران توسط اعراب بادیه نشین ، وارد فرهنگ اعراب شد) هر جریب برابر است با زمینی به طول 60 ذزاع و عرض 60 ذراع ، که می شده 3600 ذراع . از آنجا که هر ذراع 55 سانتی متر بوده حدودا می شده 33 متر در 333 متر.
   با این حساب میتوان گفت هر یک جریب برابر است با زمینی به مساحت تقریبی 1000 متر مربع ولی در برخی اسناد تا 1100 متر نیز لحاظ میشده است.
2. یک قصبه : هر یک قصبه ، زمینی به مساحت یکصد متر مربع را شامل میشده است یعنی هر جریب برابر بوده است با 10 قصبه.

نتیجه گیری کلی از اندازه گیری در دوره با ستان :

مهمترین این واحدها در طول، گز و ارش بوده و در سطح نیز واحد پر کاربرد آن جریب بوده است واحدهای دیگری نیز به کار میرفته مانند قفیز و کیل و عشیر و …… که به محتوای مباحث دفینه یابان مرتبط نیست به همین دلیل از ذکر آن خودداری شده است نمادهایی که بر مقابر موجود است معمولا با ضریب 100 برابر و یا 10 برابر رمزگشایی نماد میشوند برای مثال مسیر کاوش تندیس برخی از شتر های یک ذرعی را ، یکصد ذرع رمز گشایی میکنند یا برخی از جوغن های یک گره ای در گنجیابی را ده گره ، رمز گشایی میکنند بنابراین بهتر است که این مقیاسها را کاوشگران بدانند.